اصلاح اصول رفتار درخانواده

1-درخانواده

اگر اصول حاکم بر رفتار افراد و خانواده ها اصلاح شود؛یعنی به تولید اهتمام ورزند، با پس اندازهای خرد خود،سرمایه گذاری کنند، در زندگی، اهل پیمانه و تقدیرباشند، نیازهایشان را اولویت بندی کنند و ... رفتاری خردمندانه را در مصرف رقم خواهند زد.

1.اهتمام به تولید

گاهی نگاه های غلط،و گاهی راحت طلبی، و البته دربسیاری اوقات نیزعواملی چون زحمت فراوان و سودآوری اندک ،موجب شده است،تا عده ای کارتولیدی خویش را به کارهای خدماتی و ازاین قبیل تبدیل نمایند؛ چه بسیاردامدارانی که دامپروری خویش را تعطیل کرده اند و چه بسیارصنعتگرانی که سرمایه خویش را ازبخش صنعت خارج ساخته اند و چه بسیارکشاورزانی که دیگر کشاورزی نمی کنند.
بخش تولید،سهم عمده ای دررفاه و پیشرفت جامعه دارد و رونق اقتصادی هرکشور مدیون تولید درآن کشوراست. در احادیث به کارصنعت و دامداری بسیارتشویق شده و کشاورزی بهترین کار دانسته شده است(1) که بیانگرنقش محوری و اهمیت آن است.
رها کردن کارهای تولیدی،آسیب جدّی به اقتصاد می زند و علاوه برافزایش قیمتها ، موجب وابستگی هرکشوری به کشورهای دیگرمی شود و کالاهای وارداتی علاوه براینکه فرصت رقابت و خودکفایی را از ما می گیرد فرهنگ آن کشور را نیز با خود به همراه خواهد آورد.
قال الصادق(ع): من باع ارضاً و ماءَ و لم یضعهُ فی ارضِ و ماءٍ ذهب ثمنه محقاً.(2)
هرکس زمین و آب را بفروشد،و سرمایه حاصل از آن را درآب و زمین به کار نبندد(سرمایه خویش را از بخش تولید خارج کند) بهای زمین و آب خود را هدر داده است و پولش تلف شده تلقی می شود.

2.سرمایه گذاری

گاهی تفسیرغلط از بعضی آموزه ها و اصلاحات دینی، موجب نگاهی منفی به تولید و سرمایه گذاری می شود.چه بسا تبلیغ یکسویه ی آموزه هایی که درمذمت دنیا و مدح زهد آمده درایجاد این نگاه برتاثیرنبوده است.
سرمایه گذاری،تولید ثروت،بالابردن سطح رفاه زندگی درجامعه و دریک کلام، استفاده درست از نعمت ها کاری پسندیده و مورد سفارش دین اسلام است.
زندگی جلوه ها و مظاهردنیایی آن باشد، و جهت گیری ها به این سو کشیده و تلاش ها به این سمت سوق داده شود،مادی گرایی سربرمی آورد و معاد فراموشی، مرسوم می گردد.
ولی اگرابزاری بودن دنیا و مظاهر آن- که مورد تاکید اسلام است-مورد توجه باشد، و دنیا،همان مزرعه آخرت تلقی گردد، و زندگی درآن ناپایدار و محدود درک شود و پلی باشد که ما را به زندگی جاوید می رساند آن گاه سرمایه گذاری کردن،تولید ثروت کردن، به رشد اقتصادی جامعه کمک کردن، سرمایه های خرد را با پس اندازهای شرعی به جریان انداختن و درساخت و ساز کشور و رشد و شکوفایی آن سهیم شدن،نه تنها بد نیست که با رعایت اصول شرعی آن، عبادت است و به تعبیرامام سجاد(ع) سودآورسازی ورشد سرمایه جوانمردی است(********)و مصرف زدگی و ایستایی سرمایه ها عملی ناجوانمردانه.
قال الصادق(ع):ما یخلف الرجل بعده شیئاً اشد علیه من المال الصامت.(3)
چقدرنابجا و ناشایسته است که انسان سرمایه های مالی را راکد نگاه دارد.

3.مشاوره

ازآموزه های مورد تاکید دردین اسلام مشورت کردن،و ازخرد جمعی،بهره بردن است، درحالی که این اصل مهم در رفتار و زندگی ما، مورد غفلت قرار گرفته است. با مشاوره درامور زندگی ، بسیاری از گره های کورحل می شود و انبوهی از معضلات و ناهنجاری ها به وضعیت مطلوب می رسد.
اگردرمعیشت و وضعیت اقتصادی خویش نیزاهل مشاوره با صاحبان فکر و تجربه و خیرخواه و متعهد باشیم،بهتر می توانیم به رشد سرمایه خود کمک کنیم و به جای هزینه گذاری و مصرف گرایی به سرمایه گذاری و تولید دست یابیم.
همیشه آسیب شناسی روش های گذشته و شناخت مانع ها و آفت ها و برآورد درست ازامکانات و فرصت ها، ما را به نتیجه مطلوب و دلخواه می رساند و مشاوره راهی برای آسان نمودن این فرآیند است.
درسرمایه گذاری های بزرگ خصوصی یا دولتی نیزاستفاده ازکارشناسان و بهره گرفتن ازخرد جمعی کاری لازم و ضروری است،چنانکه وجود اتاق فکر برای هر
مجموعه ای که می خواهد کار مطلوب و با کیفیت انجام دهد، امری پسندیده است.
قال علی(ع):اکثرمدارسه العلماء و مناقشه الحکماء فی تثبیت ماصلح علیه امر بلادک و اقامه ما استقام به الناس قبلک.(4)
برای آگاهی به قوام اجتماعی اقتصادی مردم درگذشته و اصلاح خردمندانه معضلات زمان کنونی،با کارشناسان وعالمان به گفتگو بپردازد و بررسی ها را سامان ده.

4.تقدیر در زندگی

شناخت ها نقش اساسی در انتخاب شیوه زندگی دارد.آن کس که مبدأ هستی را شناخته و به منتهای هستی دانایی یافته است، در زندگی روشی را بر می گزیند که با روش منکراین مبدأ و منتها متفاوت است. درآموزه های دینی نهایت کمال و بالاترین درجه رشد ازآن کسانی است که به شناخت و بصیرت رسیده اند؛یعنی هستی را فهمیده اند،خلقت را شناخته اند و آیینی را که خداوند برای زندگی این جهان ترسیم کرده است شناخته وبرگزیده اند و علاوه بر این بصیرت و شناخت و برگزیدن راه و رسم درست بندگی،به تحمل و استقامت نیز روی آورده اند،و برسختی ها، ترک شهوت ها، تنهایی ها، خشم و نفرت ها، مصائب و گرفتاری های این راه طولانی صبرکرده اند و توان خویش را تقویت کرده اند و البته برای طی این مرحله ازهمراهی برنامه و تقدیر درمعیشت خویش بهره گرفته اند و زاد و راحله اندوخته اند و به اصل نظم و انضباط درزندگی و اندازه داری در هزینه ها تن داده اند و گامی بی حساب و کتاب بر نداشته اند.
بدین سان شناخت و بصیرت در دین و آیین بندگی،اگربا تحمل و صبربرمشقت ها و استقامت دراین راه، مقرون شود و برنامه ریزی و تقدیربدان افزوده گردد تا در برابر اشتباهات مصونیت حاصل شود،(5) آن گاه کارها به صورت شایسته سامان می یابد(6) و رشد نهایی و کمال متعالی دست یافتنی خواهد بود و ایمان حقیقی به بار خواهد نشست.
قال الرضا(ع): لایستکمل عبد حقیقه الایمان حتی تکون فیه خصال ثلاث:التفقه فی الدین و حسن التقدیرفی المعیشه و الصبرعلی الرزایا.(7)
تا سه خصلت درآدمی نباشد، حقیقت ایمان او کمال نیابد:ژرف شناختن دین،اندازه داشتن درزندگی(تقدیر) و پایداری در مصیبت ها.

5.سطح بندی نیازها

نیازهای اقتصادی زندگی دارای سه سطح و رتبه هستند،و درجه اهمیت و ضرورت آن ها با هم متفاوت است، و شایسته آن است که میزان ضرورت آن ها را تشخیص دهیم و آن گاه متناسب با درجه آن هزینه گذاری کنیم.
بعضی نیازها ضروری اند و درجه اهمیت آن هابسیاربالاست؛ مثل نیاز به تغذیه، پوشاک، آموزش، بهداشت و سلامت، و ... .
و اولین دغدغه هر انسانی باید برآوردن و تأمین کردن این گونه نیازها باشد.
بعضی نیازها غیرضروری اند که نبود آن ها آسیبی به زندگی نمی زند؛مثل وسایل تزئینی، تفننی، تجملاتی و ... .
و بعضی نیازها فوق العاده و غیرقابل پیش بینی اند و به صورت ناگهانی پیش می آیند؛ مثل بیماری های مهم،اتفاقات خاص، مسافرت های ناگهانی و خریدن خانه یا... .
با این تدبیرنیازهای جاری ازنیازهای دراز مدت تفکیک شده،هرکدام سهمی ازدرآمد را از آن خود می کند و دیگرمجالی برای اسراف و بیهوده خرجی نمی ماند و آرامش خاطررا نیزدرپی دارد.
قال الرضا(ع):ان الانسان اذا ادخل [ادخر] طعام سنته خف ظهره و استراح و کان ابو جعفرو ابوعبدالله لا یشتریان عقده حتی یحرزا طعام سنتهما.(8)
هرگاه انسان به قدرخوراک سالش را فراهم آورد(نیازهای ضروری)،سبکبار و آسوده خاطرمی شود.امام باقر و امام صادق(ع) مادام که به قدرخوراک سالشان را تدارک نمی کردند،ملکی نمی خریدند(یعنی تا نیازهای ضروری را تأمین نمی کردند به نیازهای غیرضروری نمی پرداختند.)

6.کم هزینگی

بعضی افراد،هزینه هایشان بالاست،هزینه لباس شان،خوراک شان،تشریفات زندگی شان و ...بسیاربالاست،ولی سود و منفعت آن ها برای جامعه اندک و بهره مردم از آنان ناچیزاست.
بعضی هم،هزینه زندگی شان اندک است، اهل تکلّف نیستند،تشریفات زائد ندارند و وجودشان نیزبرای جامعه پرسود و پربرکت است. در کار و تلاش گوی سبقت را از دیگران می ربایند و در مجاهدت و نیک دلی سرآمدند،ولی در مصرف، قانع و سبک بارند،و تازه باربینوایان را نیز بر دوش می کشند که دانسته اند بهترین مردم،آن است که پرسودترین آن ها به خلق باشد.

زیربارند درختان که تعلق دارند
ای خوش آن سرو که ازبارغم آزاد آمد(9)
قال الصادق(ع):ان اهل التقوی اخف اهل الدنیا مؤونه و اکثرهم معونه.(10)
تقوا پیشگان کم هزینه ترین مردم روزگارند و یاری ورزترین آن هایند.

7.کیفیت مطلوب

اگرملاک انتخاب و خرید کالاها،فقط قیمت پایین و ارزان بودن آن باشد نیز دچار اسراف می شویم؛زیرا کیفیت نداشتن کالا موجب عمرکوتاه آن می شود و دوباره باید همان کالا را خرید.
یک ضرب المثل خارجی می گوید:ما آن قدر پول دارنیستیم که یک کالا را چند بار بخریم؛ یعنی ملاک خرید نباید تنها ارزانی قیمت آن باشد،بلکه باید متناسب با قیمت آن، برخورداراز کیفیت لازم نیزباشد.
البته منظوراین نیست که قیمت بالای کالاها همیشه دلیل برکیفیت آن است،ای بسا چنین نباشد،بلکه مراد این است که معیار خریدن ، باید تامین نیاز، با کیفیت مناسب باشد، تا از دوبارخریدن و صرف هزینه مجدد پرهیز شود و درنتیجه از اسراف و هدررفتن سرمایه جلوگیری گردد. همچنین اگر بازار اسلامی ازآوردن جنس های بی کیفیت و نامناسب پرهیزکندازاتلاف سرمایه های کلانی مانع شده است.
عاصم بن حمید می گوید:قال لی ابو عبدالله (ع):ای شیء تعالج؟ قلت:ابیع الطعام،فقال لی :اشترالجید و بع الجید،فان الجید اذا بعته قیل له بارک الله فیک و فی من باعک.(11)
امام صادق (ع) به من فرمود: چه می کنی؟!
گفتم :آذوقه و خوراکی می فروشم.
فرمود:جنس خوب بخر و جنس خوب بفروش؛اگرجنس خوب بفروشی به پاس آن گفته می شود:خدای تو را برکت دهد و نیز به آن کس که به تو فروخت.

8.پیمانه کردن

غذاهای مانده ای که درزباله ها ریخته می شودو نان خشک هایی که دورریخته می شود،حکایت تلخی است که هرروز تکرار می شود.ریخت و پاش های سمینارهایی که برگزارمی شود و تشریفاتی که دربعضی ادارات دیده می شود نیزازهمین قبیل است.
درمان این درد،اندازه نگاه داشتن در مصرف است و گرفتن پیمانه درهرچه که نیازداریم. پیمانه کردن یعنیِ:اندازه نگاه داشتن درخوردن و آشامیدن و بی حساب و کتاب نبودن و بی برنامه مصرف نکردن.
داوود بن سرجان می گوید:امام صادق (ع) را دیدم که به دست خویش خرما را پیمانه می کرد.گفتم :فدایت شوم!کافی است به یکی ازفرزندان یا خدمتگزاران خود دستوردهید تا این کاررا انجام دهند.فرمود:ای داوود! جزسه چیزانسان مسلمان را به سامان نیاورد:یکی ژرف اندیشی دردین،دوم صبر بربلاهای سخت و سوم درست اندازه نگاه داشتن مصارف زندگی.(12)
دراهمیت پیمانه کردن همین کافی است که امام صادق(ع) آن را خود انجام می دهد و به دیگران وانمی گذارد و حضرت فرمود هرکس باید مواد غذایی خانواه خود را پیمانه کند و حساب و اندازه داشته باشد و من هم برای خودم و هم خانواده ام پیمانه می کنم و برای هرکدام مقدارلازم را در نظرمی گیرم.(13)
قال الصادق(ع):شکی قوم الی النبی(ص) سرعه نقاد طعامهم،فقال تکیلون او نهیلون؟ قالوا:نهیل یا رسول الله قال:کیلوا فانه اعظم للبرکه.(14)
گروهی به پیامبر(ص) ازاینکه گندم خوراکشان بزودی تمام می شود شکایت بردند.حضرت فرمود:به هنگام مصرف پیمانه می کنید یا بی پیمانه می ریزید؟
گفتند:بی پیمانه(بی قاعده و بی حساب) می ریزیم.
حضرت فرمود:به هنگام مصرف پیمانه کنید که این کار بربرکت می افزاید.

9.محکم کاری

رسول خدا(ص) هنگام دفن یکی از اصحاب خویش بسیاردقت می کرد و بین سنگ های قبررا با گل محکم می کرد و فرمود با اینکه می دانم این جسد چند صباحی دیگر از بین می رود و این قبر ویران می شود، ولی خدا دوست دارد،وقتی کاری می کنید، محکم و استوارانجام دهید.
درست و استوار انجام دادن کارهای تولیدی یا خدماتی و یا شخصی مایه رشد و بالندگی است.اگرهرکس با احساس مسئولیت، وظیفه خویش را با حوصله و دقت انجام دهد، کارها سامان می یابد و بهره وری از منابع افزایش یافته،جلب نظر مخاطبان را در پی می آورد و موجب رضایتمندی آنان می شود.
بعضی افراد به بهانه اینکه منافع دنیا نباید مورد توجه باشد از دقت و استحکام کار خویش می کاهند،غافل ازآن که امام مجتبی(ع) فرمود: برای دنیای خود چنان کار کن که گویی همیشه زنده خواهی ماند،و برای آخرت خود چنان کارکن که گویی فردا خواهی مرد.(15)
جمع بین زندگی تا ابد و مردن درفردا این است که کارهای دنیا و آخرت هر دو را با کیفیت و استواری انجام دهیم،تا نسبت به هیچ یک بدهکارنباشیم.
قال رسول الله(ص):إذا عمل أحدکم عملاً فلیتقن.(16)
چون به کاری دست زدید باید درست و محکم انجام دهید.

پی نوشت ها :

.*********الحیاه، ج6، ص201.
1. .الکافی، ج 5، ص260.
2. .الحیاه، ج6، ص 204.
3. .همان، ج 6، ص203.
4. .الحیاه، ج2،ص282.
5. .الحیاه، ج1، ص341.
6. .همان.
7. .تحف العقول، ص329.
8. .الکافی، ج 5، ص89.
9. .حافظ.
10. .تحف العقول، ص 377؛ بحارالانوار، ج 78، ص262.
11. .الکافی، ج5، ص202.
12. .الکافی، ج5، ص87.
13. .همان، ج5، ص512.
14. .الحیاه، ج4،ص 348؛ وسائل الشیعه، ج12، ص323.
15. .بحارالانوار، ج44، ص139؛ الحیاه، ج5، ص79.
16. .سفینه البحار، ج2، ص278؛ الحیاه، ج5، 437.
منبع: پیمانه مصرف/قنبرعلی تیموری/انتشار تسنیم دانش /چاپ اول 1388